7.04.2012 tarih ve 28257 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan yönetmelik ile yaygın din eğitimi için belirlenen yaş sınırı ortadan kalkmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) bu sınırın ortadan kalkması ile okul öncesi dönem din eğitimi hususunda bir sorumluluğu yüklenerek, bu dönem için Kur’an Kursları öğretim programı hazırlamış[1] ve 2013-2014 eğitim-öğretim yılı itibariyle 10 ilde pilot uygulama başlatmıştır. 2014-2015 yılından itibaren ise (4-6 yaş) Kur’an Kursları Öğretim Programı Türkiye genelinde DİB tarafından belirli kriterlere sahip öğreticiler tarafından yine belirli özelliklere sahip Kur’an Kurslarında uygulanmış ve uygulama günümüze kadar da devam etmiştir. İlk uygulama olan 2014 tarihli öğretim programında uygulama için “Her yaştan öğrencinin cami ve Kur’an kurslarına gidebilmesi, Kur’an kurslarına devam eden öğrencilerin %66’sını 23 yaş ve üzeri yaş grubu yetişkin ev hanımlarının oluşturması ve bu ev hanımlarının 4-6 yaş arası çocuk sahibi olması, vatandaşların çocuklarının 4-6 yaş grubu din eğitimi ihtiyacının karşılanması için müftülüklere ve DİB’e başvuruda bulunmaları ve 4-6 yaş grubuna yönelik bir program ve materyalin bulunmaması”[2] gibi çeşitli gerekçeler paylaşılmıştır. 2014 yılında başlanan uygulama günümüze kadar devam etmektedir. İstatistikler kursların önemli bir ihtiyaç olduğu gerekçesini haklı çıkarmaktadır. Zira 2020-2021 eğitim-öğretim yılında toplam 105.369 öğrenci eğitim görmüşken[3], 2021-2022 eğitim-öğretim yılında yaklaşık 170.000 çocuğun ilgili kurslarda eğitim gördüğü[4] ifade edilmektedir.
4-6 yaş Kur’an Kurslarının öğretim programı, ders materyalleri, öğretici yeterlilikleri ve yetiştirilmesi ve veli-öğrenci ve öğretici memnuniyet ve beklentileri gibi birkaç açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.
2014 yılındaki program 2018 yılında güncellenmiş ve programda birçok değişiklik meydana gelmiştir. Dört yıl ara ile yayınlanan bu iki program arasında 2018 programında uygulamanın gerekçe başlığının kaldırılması, öğretici yeterlilikleri başlığı ve kursa uyum süreci ismiyle 2 haftalık oryantasyon eğitiminin eklenmesi, kazanımların değiştirilmesi, kazanım tablosundaki etkinlikler sekmesinin yerine açıklamaların gelmesi, değerlendirme formu ve aile eğitimi formu gibi ekler de eklenerek önemli değişiklikler meydana gelirken programın amaçları aynı kalmıştır. Programdaki güncellemeler alandaki eksikliklerin program ölçüsünde giderilmeye çalışıldığına, programın gelişime açık olduğuna, geri bildirimlerin ve akademik çalışmalardaki bulguların dikkate alındığını düşündürmektedir.
Ders materyalleri hakkında yapılan araştırmalarda resim kullanımlarının, hikâye içeriklerinin, çocuklara tam olarak uygun olmadığının ve o dönem gelişim özelliklerine sahip bir çocuk için çok hacimli olması gibi çeşitli eleştiriler bulunmaktadır. Bu nedenle ilgili ders materyallerinin güncellenmesi, alanında uzman edebiyatçı, resim ya da illüstrasyoncuların ders materyali hazırlama komisyonunda görevlendirilmesi önerilmekte ve ders kitaplarının çocukların aklında kalacak şekilde yeniden isimlendirilmesi talep edilmektedir.
Mevcut uygulamanın program ve ders materyalleri dışında önemli bir ayağı ise fiziki yapıları ve imkanlarıdır. 4-6 yaş Kur’an kurslarının fiziki yapılarının ilk zamanlara göre daha iyi olduğu ancak istenilen düzeyde olmadığı da araştırmalara yansımıştır. İlgili çalışmalarda öğrencilerin yaşlarına uygun tuvalet ve lavaboların varlığı olumlu bir gelişme olarak zikredilirken oyun alanlarının, kursun bahçesinin olmaması var olsa bile yeterli donanımlara sahip olmaması önemli bir eksiklik olarak öne çıkmaktadır. 8 yıl gibi bir zaman zarfında muhatap kitlenin memnuniyetini kazanabilmiş olan bu uygulamanın bir diğer önemli sorun alanı ise 4, 5 ve 6 yaşındaki çocukların aynı sınıflarda eğitim almalarıdır. Birçok araştırmada öğreticilerin 4 yaşın kursa oryantasyonunun diğer yaş gruplarındaki öğrencilere göre daha zor olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu nedenle yaş gruplarının kursa kayıtlarının yeniden düşünülmesi ya da sınıfların yaş gruplarına göre organize edilmesi ilgili araştırmaların önerileri arasındadır.
Uygulamanın en önemli bileşeni hiç kuşkusuz ki öğreticilerdir. DİB, Kuran kursu öğreticilerinin temel ve özel yeterlilik alanlarını belirlemiş ve 2014 yılında yayınlamıştır.[5] Bu belgede Kuran kursu öğretici yeterlilikleri belirlenmişken 4-6 yaş grubu Kuran kursu öğretici yeterlilikleri bulunmamaktadır. Ancak 2018 tarihli öğretim programında 2014 yılındaki dokümana atıfla Kuran kursu temel ve özel alan yeterliliklerine ek olarak bu alana özgü yeterlilikler ifade edilmiştir. Toplam 12 maddede ifade edilen bu yeterliliklerin sahadaki 4-6 yaş Kuran kursu öğreticilerinin yeterlilik durumu hakkında çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Araştırmaların odaklandığı genel bulgu öğreticilerin sınıf yönetimi, drama ve eğitsel oyun kullanımı, pedagojik formasyon, teknoloji kullanma, materyal geliştirme, yöntemleri uygulayabilme gibi yeterlilikler konusunda eksik olduklarıdır. Zira bu araştırmalarda öğreticilerin öz-yeterlilik algıları da bu minvaldedir. Bu durumun birçok nedeni olabilir. Mesleğe yeni başlama, mesleki tükenmişlik, örgütsel güven, hizmet içi eğitim imkanının olmaması bu nedenler arasında sayılabilir. Ancak en önemli gerekçe 8 yıldır hizmet üreten ve hizmet alanların da genelde memnun oldukları 4-6 yaş Kuran kursu uygulamasının öğreticinin yetiştirildiği kaynak programın yani ilahiyat fakültelerinin gelişen hizmet ağına ayak uyduramamasıdır. Mevcut ilahiyat lisans programlarının 4-6 yaş Kuran kursuna öğretici yetiştirme amacı olsa da bunun için gerekli içeriğe sahip oldukları söylenemez. Bu problem sadece 4-6 yaş Kuran kurslarının sorunu değil, bir bütün anlamda din eğitimine hizmet üreten kurumların sorunudur. Zira ilahiyat fakültelerindeki derslerin içeriği, amaçları henüz bu kadar geniş bir alana dair uzmanlığı hedeflememektedir. Sadece Millî Eğitim Bakanlığı bünyesindeki ilgili din derslerine yönelik uzmanlık hedeflenmektedir. Bu sorunun üstesinden gelmek için kimi ilahiyat fakülteleri ek dersler ihdas etmektedir. Bunun yanı sıra son dönemde çeşitli fakültelerde multidisipliner erken çocuklukta ahlak ve değer eğitimi lisansüstü programlarının açıldığı ve yine bazı üniversitelerde okul öncesi ve ilahiyat/İslami ilimler çift anadal ve yan anadal imkanlarının oluştuğu olumlu gelişmeler olarak zikredilmelidir. 4-6 yaş Kur’an Kursu öğreticilerinin atamalarında bu tarz programlardan mezun olanların öncelenmesi bu gelişmeleri hızlandıracağı söylenebilir.
Önemli bir eksikliği gideren ve insanların sahih ve sağlıklı din eğitimi ihtiyaçlarını karşılayan 4-6 yaş Kuran kursları zamanla gelişeceği şüphesiz. Bu gelişimi desteklemek için çeşitli alanlarda üzerine düşünülmesi gereklidir. Öncelikle 4-6 yaş Kur’an kursu kavramının yerine farklı bir isimlendirme yapılabilir mi? Ya da yeni bir kavramsallaştırma olabilir mi? Bunun kimi tartışmaları tetikleyeceği aşikardır. Ancak Kur’an kursu kavramı ile uygulamanın amacı ve içeriği bir arada düşünülememektedir. İkinci olarak bu kurslarda görev alacak personelin yetiştirilmesi için öncelikle ilahiyat fakültelerinin müfredatlarının güncellenmesi sağlanabilir. Bunun uzun zamandır tartışılan bir konu olduğu gerçeğini düşünerek farklı çözüm önerileri geliştirilebilir.
- DİB ilahiyat fakülteleri ile mesleki becerinin gelişimi için çeşitli protokoller imzalayabilir. Bunu hem atama öncesi hem de sonrası şeklinde düşünülebilir.
- Diyanet akademi üzerinden bu kurslara atanacaklara yönelik atölyeler, stajlarla desteklenmiş ek bir eğitim tasarlanabilir.
- Lisansa ek lisansüstü programlar geliştirilebilir. Yukarıda zikredilen çift anadal/yan anadal ve okul öncesi, ilahiyat, psikoloji gibi alanlardan akademisyenlerin dersler vereceği multidisipliner lisansüstü programların açılması teşvik edilebilir.
- DİB artık bu tür kurumlara atamalarda lisans mezuniyetini baz almalı, lise ya da ön-lisans mezunlarını atamalarda düşünmemelidir. Zira yüksek din öğretiminin nicelik sorunu bulunmamaktadır.
- Kursların fiziki şartları ve donanımları yeniden ele alınmalı, kursların bahçe ve gerekli donanımları sağlanmalıdır.
Son söz yerine, ebeveynlere din eğitimi için güvenilir bir kapı açan ve insanların ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri önemli fırsatlar sunan bu uygulamanın sorunlarının üstesinden geleceği ve potansiyelini daha iyi kullanacağı düşünülmektedir.
***
Editör Notu: Bu yazı Türkiye’de Din Eğitimi Dosyası bağlamında yayınlanmıştır. Serinin diğer yazılarına aşağıdan erişebilirsiniz.
- Türkiye’de Yaygın Din Eğitimi Hizmetleri
- İlahiyat ve Pedagojik Formasyon
- Türkiye’de Din Eğitimi Politikaları
- Kur’an Kursları Zorunlu Okul Öncesi Eğitimden Sayılabilir mi?
- Diyanet İşleri Başkanlığı’na Bağlı 4-6 Yaş Kur’an Kurslarının Değerlendirilmesi
- Merkezi Sınav Sisteminde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi
- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Din Eğitimine Yansıması
- 4-6 Yaş Kur’an Kursları Beklentiyi Karşılıyor Mu?
[1] Diyanet İşleri Başkanlığı, “Kur’an Kursları Öğretim Programı (4-6 Yaş Grubu)” (Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2014).
[2] Diyanet İşleri Başkanlığı, “Kur’an Kursları Öğretim Programı (4-6 Yaş Grubu)”; Diyanet İşleri Başkanlığı, “Kuran Kursları Öğretim Programı (4-6 yaş)” (Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Hizmetleri Genel müdürlüğü, 2018).
[3] 2021 yılı faaliyet raporu,
[4] https://www.aa.com.tr/tr/gundem/4-6-yas-grubu-kuran-kurslarindaki-168-bin-439-ogrencinin-egitimi-tamamlandi/2622310
[5] Diyanet İşleri Başkanlığı, “Diyanet İşleri Başkanlığı Personel Yeterlikleri” (Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2014).
