Bu yazı İslam İktisadı Araştırma Merkezi (İKAM) tarafından yayımlanan “Kurumsal Sosyal Sorumluluk Perspektifinden Tasarruf Bankaları ve Türkiye’deki Tasarruf Finansman Şirketleri” başlıklı rapordan derlenmiştir. Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
Kurumsal sosyal sorumluluk kavramı ilk kez H. Bowen’in “İş Adamlarının Sosyal Sorumlulukları” isimli kitabında gündeme gelmiştir. Bu kitapta Bowen, iş insanlarının toplumun değer yargılarıyla örtüşen bir sosyal sorumluluk faaliyeti sürdürmeleri gerektiğini savunmuştur (Aktan ve Börü, 2007, s.12). Kurumsal sosyal sorumluluk kavramı işletmelerin kâr odaklı yapılarından paydaş sorumluluğunu önceleyen ve hedefleyen yapılara evirilmesine ön ayak olmuştur. Günümüzde birçok işletme gibi finans kurumları da kurumsal sosyal sorumluluk kavramına gereken önemi vermektedir.
Bu yazıda dünyada birçok örmeği olan tasarruf bankaları ve Türkiye’deki tasarruf finansman şirketleri gerçekleştirdikleri kurumsal sosyal sorumluluk uygulama ve projeleri açısından ele alınmaktadır. Tasarruf bankalarına dair araştırma, Dünya Tasarruf ve Bireysel Bankacılık Enstitüsü ve Avrupa Tasarruf ve Bireysel Bankacılık Grubu (WSBI-ESBG) tarafından hazırlanan “kurumsal sosyal sorumluluk ve sürdürülebilir kalkınma” veri tabanından yararlanılarak yürütülmüştür. Tasarruf finansman şirketlerine yönelik araştırma ise şirketlere ait internet siteleri üzerinde yapılan içerik analiz yöntemi ile yürütülmüştür. Yazının amacı mevcut tasarruf bankaları ve kurumsal sosyal sorumluluk projeleri hakkında bilgi verilmesi ve Türkiye’deki tasarruf finansman şirketlerini kurumsal sosyal sorumluluk açısından değerlendirerek bu şirketlerin daha verimli hâle gelebilmeleri için öneriler sunmaktır. Yazı kapsamında kurumsal sosyal sorumluluk kavramı, dünyada ve özellikle Avrupa’da yaygın kurumlar olan tasarruf bankaları ve Türkiye’deki benzeri kurumlar olan tasarruf finansman şirketleri üzerinden araştırılmaktadır.
Çalışmanın ilk bölümünde tasarruf bankaları hakkında bilgi verilerek alt bölümde tasarruf bankalarındaki kurumsal sosyal sorumluluğa yönelik literatür çalışması ve araştırmaya yönelik bilgiler ve sonuçlar verilmektedir. İkinci bölüm, tasarruf finansman şirketlerine yönelik yapılan araştırmanın yöntemine ilişkin literatür çalışması ve sonucunda geliştirilen ölçeği kapsamaktadır. Üçüncü bölümün alt bölümünde tasarruf finansman şirketlerinin internet siteleri üzerinden yapılan içerik analizinden elde edilen veriler yer alırken dördüncü bölümde ise tasarruf finansman şirketlerine yönelik son gelişmelere dair bilgilere yer verilmiştir. Araştırmalar sonucunda elde edilen veriler değerlendirilerek önerilerde bulunulmuştur.
Kurumsal sosyal sorumluluk kavramı, işletme ve finans dünyasının ekonomik kaygılarının dışında etik, sorumlu ve sürdürülebilir değer ve davranış kazanmasında ön ayak olmaktadır. Bunun yanı sıra kuruluşları itibariyle etik, sorumlu ve sürdürülebilir değerlere sahip kurum ve kuruluşlar da bulunmaktadır. Bu değerlere sahip kurumlardan biri olan tasarruf bankalarının geçmişi on sekizinci yüzyıla dayanmaktadır. Bu bankalar hayır amaçlı kurulmuş sosyal finans kurumu olmalarının yanı sıra birçok kurumsal sosyal sorumluluk projeleri de gerçekleştirmektedirler.
Kurumsal sosyal sorumluluk kavramı, işletme ve finans dünyasının ekonomik kaygılarının dışında etik, sorumlu ve sürdürülebilir değer ve davranış kazanmasında ön ayak olmaktadır.
Dünyadaki tasarruf bankaları henüz Türkiye’de uygulanmamaktadır. Türkiye’de son yıllarda sayıları artan tasarruf finansman şirketleri küçük yatırımcıların birikimlerini tasarrufa yönlendirmeleri noktasında tasarruf bankalarıyla birleşmektedir. Ayrıca tasarruf finansman şirketleri kuruluş, amaç ve işleyiş bakımından tasarruf bankalarından farklıdır.
Veri tabanında yer alan tasarruf bankalarının kurumsal sosyal sorumluluk projeleri şu başlıklar altında değerlendirilmektedir: Müşterilerle ilişkilerde şeffaflık, erişilebilirlik ve finansal katılım teşviki, çevre dostu işletme, topluma katkıda bulunma, sorumlu işveren, dijital boyut, iletişim (WSBI-ESBG, 2020). Elde edilen verilere göre en fazla kurumsal sosyal sorumluluk projesinin sırayla İspanya, Portekiz, Fransa, Avusturya ve Almanya olduğu görülmektedir. Tasarruf bankalarının en çok proje geliştirdiği ve uyguladığı alanın ise sırayla “Topluma Katkıda Bulunma”, “Erişilebilirlik ve Finansal Katılım Teşviki” olduğu; en az ise “Dijitalleşme” olduğu görülmektedir.
Yapılan araştırma kapsamında Türkiye’de faaliyet gösteren tasarruf finansman şirketlerinin sayısının 30 olduğu tespit edilmiştir. Bu şubelere ilişkin bilgiler merkez şube yeri ve şube sayısı, faizsizlik vurgusu, şirketlerin hesabı olduğu bankalar şeklinde tasnif edilmiştir. Tasarruf finansman şirketlerinde kurumsal sosyal sorumluluk kavramı Carroll’un kurumsal sosyal sorumluluğa dair piramidi (Carroll, 1991, s. 42) bağlamında değerlendirilmiştir. Bu piramide göre ekonomik sorumluluk, yasal sorumluluk, etik sorumluluk, hayırsever sorumluluk basamaklarının her biri birer kurumsal sosyal sorumluluğu ifade etmektedir.
7 Mart 2021 tarihinde yapılan bir düzenleme ile tasarruf finansman şirketleri, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) denetimine tabi tutulmuştur. Çalışma çerçevesinde incelenen şirketlerin BDDK’ya başvuru süreci başlattığı görülmüştür. BDDK’nın yaptığı açıklamada şirketlerin 07.04.2021 tarihine kadar başvuru yapmalarının zorunlu olduğu aksi takdirde başvuru yapmayan şirketlerin hakkında “İzinsiz faaliyette bulunmak” suçundan işlem yapılacağı duyurulmuştur (BDDK, 2021a, s.3). Ayrıca ilgili belgede “tasarruf finansman şirketlerine yapılan ödemelerin kamusal bir güvence altına alınmadığı” da ifade edilmektedir (BDDK, 2021a, s.2). Yine BDDK’nın yaptığı açıklamaya göre şirketlerin ödenmiş sermayelerinin 100 milyon TL olması şartı yer almaktadır (BDDK, 2021b, s.3). Bu şartı sağlayamayan şirketler birleşme kararı almaktadır. Yapılan açıklamaya göre tasarruf fon havuzlarında toplanan fonların, işletmeler tarafından belirtilen (BDDK, 2021b, s.3) faizsiz yatırım araçlarında değerlendirmeleri zorunludur.
Tasarruf finansman şirketlerindeki kurumsal sosyal sorumluluk uygulama ve projelerine yönelik sonuçları özetle şunlardır:
- Müşterilerle adil ve net ilişkiler yürütüldüğü, şirketlerin büyük çoğunluğunun müşterileriyle şirket hakkında gerekli bilgileri paylaştıkları görülmüştür.
- Erişilebilirliğin ve finansal katılımın teşviki konusunda araştırmaya konu olan şirketlerin tümünde gelir gruplarının tamamına hitap etme yeteneğinin yüksek olduğu görülmüştür.
- Çevre dostu işletme konusunda bu şirketlerin çevre duyarlılıklarının az olduğu ve bunun projeye dönüştürülmesi konusunda da yetersiz oldukları tespit edilmiştir.
- Topluma katkıda bulunma konusunda şirketlerin etik değerlerini paylaşmada başarılı oldukları ancak kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin oluşturulması ve yürütülmesinde eksik kaldıkları görülmüştür.
- Sorumlu işveren konusunda şirketlerin kendi çalışanlarının haklarına özveri gösterdikleri ve şirketlerinde çalışmak isteyen bireylere de iş imkânı sağlama hususunda istekli oldukları görülmektedir.
- İletişim konusunda şirketlerin müşteri ve müşteri adaylarıyla iletişim kurmakta istekli oldukları ve bununla ilgili birçok iletişim kanalını kullandıkları görülmüştür. Ancak çalışma kapsamında işletmelerin e-postaları üzerinde yapılan araştırmada bu şirketlerin iletişim kanallarını oldukça verimsiz kullandıkları görülmüştür.
Tasarruf finansman şirketlerinin ekonomik sorumluluklarına ilişkin araştırma yapılamadığı için net bir yorumda bulunulamamakla birlikte bu işletmelerin kâr amacıyla kurulmaları sebebiyle kâr maksimizasyonunu önceledikleri söylenebilir. Yasal sorumluluklarına ilişkin ise ilgili yasal düzenlemenin yeni olması sebebiyle sorun yapılamamaktadır. Ancak yapılan düzenlemeye tüm şirketlerin dahil edilmesi ile yasal sorumluluklara özen gösterdikleri yorumu yapılabilir.
Tasarruf finansman şirketlerinin internet sitelerinden edinilen bilgilere göre araştırma etik sorumluluk ve hayırsever sorumluluk kapsamında değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda yapacağımız öneriler şunlardır:
İşletmelerdeki faizsizlik vurgusu çerçevesinde yapılan araştırma sonucunda, esasında işletmenin faizi İslami bir hassasiyetten ziyade finansman hizmetlerindeki bir maliyet olarak tanımladıkları görülmektedir.
- İşletmelerdeki faizsizlik vurgusu çerçevesinde yapılan araştırma sonucunda, esasında işletmenin faizi İslami bir hassasiyetten ziyade finansman hizmetlerindeki bir maliyet olarak tanımladıkları görülmektedir. Dolayısıyla bu şirketlerin ya logolarındaki faizsizlik ibaresinin kaldırılması ya da İslami dayanakları varsa kamuoyu ile paylaşmaları gerekmektedir. Faizsizlik söyleminde ısrarcı olmaları durumunda şirket bünyesinde bir danışma kurulu kurmaları sağlanabilir.
- Tasarruf finansman şirketlerinin kurumsal sosyal sorumluluk projelerinde, çevreye yönelik projelerinin olmadığı görülmüştür. Banka ve finans şirketlerinin çevre projelerine yönelimi daha azdır. Bu durumda kurumsal sosyal sorumluluğun alt metninde yatan zarar verilen alana yönelik proje üretme düşüncesi etkili olabilir.
- Tasarruf finansman şirketlerinin topluma yönelik kurumsal sosyal sorumluluk projeleri yeterli değildir. Genel olarak marka bilinirliğini artırdığı bilinmektedir (Eren ve Eker, 2012), (Koçyiğit, Koçyiğit ve Özel, 2018). Ancak şirketlerin kendi kurumsal kimliklerine uygun kurumsal sosyal sorumluluk projeleri yapmasını ve müşteriler ve kamuoyu tarafından doğru anlaşılmalarını sağlayacaktır.
- Tasarruf finansman şirketlerinin internet sitelerinden elde edilen bilgilere göre çalışanlarına yönelik birçok kurumsal sosyal sorumluluk projesi ortaya koymaktadır. Böylece çalışan memnuniyetini sağlayabilmekte ve iş başvurusu konusunda kaynaklarının yeterli olmasıyla ülke istihdamına katkı sağlayabilmektedir.
- Tasarruf finansman şirketlerinin internet siteleri genel olarak kullanışlı, müşteri ve müşteri adaylarının ihtiyaçlarına yöneliktir. Ancak e-posta üzerinden yapılan araştırmada, şirketlerin toplum bilgilendirilmesine yönelik aynı özeni göstermedikleri görülmüştür. Şirket maillerinin düzenli olarak kontrol edilmemesi bu durumun sebebi olabilir.
Tasarruf finansman şirketleri ile ilgili yapılan yasal düzenlemeler ile şirketlerin sayılarında olduğu gibi faaliyet ve işleyişlerinde de değişimler yaşanacağı açıktır. Bireysel konut ve taşıt finansmanı için önemli kurumlar olan tasarruf finansman şirketlerinin, ilerleyen süreç içindeki gelişimleri takip edilerek yönlendirilmeleri önemlidir.
Kaynaklar
(BDDK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. (2021a). Basin açiklamasi 08/04/2021. 24 Nisan 2021 tarihinde https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_0913_02.pdf adresinden erişildi.
(BDDK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. (2021b). Tasarruf Finansman Şirketlerinin İntibak ve Lisanlama Sürecine İlişkin Bilgilendirme. Journal of Chemical Information and Modeling. 24 Nisan 2021 tarihinde https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_0907_01. pdf adresinden erişildi.
Aktan, C. C. ve Börü, D. (2007). Kurumsal Sosyal Sorumluluk. C. C. Aktan (Ed.), Kurumsal Sosyal Sorumluluk (İşletmeler ve Sosyal Sorumluluk) içinde (ss. 11–36).
Carroll, A. B. (1991). The Pyramid of Corporate Cocial Responsibility: Toward the Moral Management of Organizational stakeholders. Business Horizons, 34(4), 39–48. doi:10.1016/0007- 6813(91)90005-G
Eren, S. S. ve Eker, S. (2012). Kurumsal Sosyal Sorumluluk Algısının Tatmini ve Marka Sadakatine Etkisi Üzerine Bir Saha Araştırması : X Markası Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 451–472.
Koçyiğit, M., Koçyiğit, A. ve Özel, G. (2018). Kurumsal Sosyal Sorumluluk Algısının Tüketici Temelli Marka Değeri Üzerindeki Etkisini Ölçmeye Yönelik Bir Araştırma. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(4), 267–286.
WSBI-ESBG. (2020). WSBI-ESBG Charter for Responsible Business.
