Etiyopya iç ve dış durumlarının oldukça ani geliştiği sancılı bir süreçten geçiyor. Ülke içinde çeşitli bölgeler arasındaki etnik çatışmalar derinleşti ve Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF) savaşçıları Afar ve Amhara bölgelerine girerek savaşı kendi topraklarının ötesine taşıdı. Ağustos başlarında Başbakan Abiy Ahmed, isyancıları geri püskürtmek için siviller de dahil olmak üzere tüm Etiyopyalıları federal güçlere katılmaya çağırdı. Ahmed ayrıca, yaklaşık 11 aydır şiddetlenen silahlı çatışmaları sonlandırmak için bölgesel desteği harekete geçirmeye çalışıyor. Ahmed’in Türkiye’ye yaptığı son ziyaret bu bağlamda değerlendirilmelidir. Bu makale Ahmed’in Ankara ziyaretini, iki ülkenin askeri işbirliğini ve bunun Etiyopya’daki kriz üzerine etkilerini analiz etmektedir.
Ziyaretin Zamanlaması
18 Ağustos 2021’de Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, Ankara’yı ziyaret etti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile kalkınma, askeri ve bilimi de kapsayan bir dizi işbirliği anlaşmaları imzaladı.
İki ülke, zaten 1990’lardan bu yana ekonomik ve ticari işbirlikleri nedeniyle iyi ilişkilere sahipti. Etiyopya hükümet istatistiklerine göre Türkiye, yaklaşık 2,5 milyar dolar tutarındaki yatırımlarıyla [1] Çin’den sonra ülkedeki en büyük ikinci yatırımcı. Etiyopya’da özellikle tekstil sektöründe faaliyet gösteren 200’e yakın Türk firması bulunuyor ve yaklaşık 30.000 Etiyopya vatandaşı istihdam ediliyor. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2020 yılına kadar 650 milyon dolara ulaştı.[2]
Ahmed’in Ankara ziyareti, ekonomik ve ticari işbirliklerinin yanı sıra zamanlama açısından da önemliydi. Etiyopya’nın son dönemde yaşadığı sivil ve sınır ötesi krizler, Tigray bölgesindeki silahlı çatışma, Sudan ile sınır krizi, Mısır ve Sudan ile Rönesans Barajı konusunda devam eden anlaşmazlık göz önüne alındığında, bu krizlerin bazılarının çözümünde Türkiye’nin rolü olabilir. Bu ziyaretin sonucu olarak iki senaryo gelişiyor gibi görünüyor:
1)Etiyopya ve Sudan arasında potansiyel bir Türkiye arabuluculuğu: Addis Ababa ve Hartum’un sınır anlaşmazlıkları, Rönesans Barajı ve Etiyopya’nın iç kriziyle iç içe geçmiş durumda ve Etiyopya sürekli olarak Sudan’ı TPLF’yi desteklemekle suçluyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye’nin Sudan ile Etiyopya arasındaki Al-Fushqa anlaşmazlığının çözümüne yardımcı olmaya hazır olduğunu söyledi.[3] Dikkat çekici bir şekilde, Abiy Ahmed’in Türkiye ziyaretinden günler önce, Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı General Abdel Fattah Abdelrahman al-Burhan Ankara’yı ziyaret etti.[4] Yapılan ziyaretler, Türkiye’ye tarafları yakınlaştırması ve tansiyonu düşürmesi için bir fırsat sunuyor. Ancak Etiyopya hükümeti, TPLF’yi askeri olarak yenebileceğine inanıyor ve bu yüzden bu konuda herhangi bir Türk arabuluculuğunu kabul etmesi pek olası değil.
“Yapılan ziyaretler, Türkiye’ye tarafları yakınlaştırması ve tansiyonu düşürmesi için bir fırsat sunuyor.”
2)Askeri işbirliği anlaşmasının imzalanması: Batılı hükümetler, özellikle Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Almanya, Abiy Ahmed hükümetine baskı yaparak TPLF ile diyaloga girmesini birkaç kez talep etti. Ancak Etiyopya hükümeti Türkiye ile askeri savunma anlaşması imzalamaya karar verdi. Abiy Ahmed, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile düzenlediği ortak basın toplantısında, bu hareketin Etiyopya için Türkiye’yi geleneksel güçlere meydan okuyan alternatif bir bölgesel ortak haline getirdiğini söyledi.[5] Ankara, Etiyopya’yı Afrika’daki en büyük ticaret ortağı olarak gördüğü için, ülkedeki iç krizlerin artması, Türk varlıkları ve yatırımları için doğrudan bir tehdit oluşturuyor. Son Etiyopya-Türkiye işbirliği anlaşması, iki ülkenin ilişkilerini ekonomik temelli bir ittifaktan, Afrika Boynuzu’ndaki Türk varlığını artıracak stratejik bir ittifaka dönüştürüyor.
Raporlar, Abiy Ahmed’in ziyaretinden birkaç hafta önce,[6] Türkiye’nin Etiyopya’ya çatışmada kullanılmak üzere insansız hava araçları sağladığını ortaya koydu. Etiyopya’nın Ankara Büyükelçiliği bu haberleri yalanlasa da, medya kaynakları Ahmed’in son ziyareti ve askeri işbirliği anlaşmasının imzalanmasının, Türk yapımı Bayraktar TB2 ve Anka-S insansız uçaklarının Etiyopya’ya teslimi için olduğunu öne sürdü. Etiyopya Ulusal İstihbarat ve Güvenlik Servisi (NISS) yöneticisi Tümgeneral Temesgen Tiruneh, Etiyopya ordusunun Addis Ababa’nın merkezine yaklaşık 10 kilometre uzaklıkta insansız hava araçları için bir askeri üs inşa ettiğini daha önce açıklamıştı. Üssün aynı zamanda NISS’ın eğitim ve istihbarat merkezinde gözetleme ve taktiksel kullanım için de ayrılacağını ekledi.[8]
Gelişmeler, Etiyopya’nın drone kapasitesini geliştirme çabalarıyla ilgili raporları doğruluyor. Ağustos ayında çekilen uydu görüntüleri, Afar bölgesinde bulunan Semara askeri havaalanında İran yapımı Mohajer-6 insansız savaş hava araçlarının olduğunu ortaya çıkardı. Bu insansız hava araçlarının ve Tigray bölgesinde[9] bulunan füze enkazının şekli ve ölçüleri, İran yapımı Mohajer-6 savaş İHA’sının özelliklerine uyuyor.[10] Bir teyit sitesi olan “Bellingcat”, Etiyopya’nın bu İHA’ları ülkenin kuzeyindeki Tigrayan güçlerine karşı kullanmak üzere ilan edilmemiş bir anlaşmanın parçası olarak aldığını iddia etti.[11] Mohajer-6 savaş İHA’sı, havadan karaya çeşitli füzeler ve bombalarla silahlandırılabilir özelliklere sahip. Bu raporlar doğruysa Etiyopya, İran yapımı insansız hava araçlarını alan ilk egemen ülke olacak.
Drone Kullanımının Olası Etkisi
Çatışmanın patlak vermesiyle TPLF, Etiyopya ordusunu bölgede insansız hava araçları kullanmakla suçladı. Etiyopya hükümeti suçlamayı reddetmişti, ancak çatışma kızışınca Etiyopyalı askeri yetkililer bu çatışmada insansız hava araçları kullandığını kabul etti. Etiyopya Hava Kuvvetleri Komutanı Tümgeneral Yilma Merdas geçen yıl Kasım ayında yerel basına verdiği bir röportajda: “Hava kuvvetlerimiz modern insansız hava araçlarıyla donatıldı. Kendi teknisyenlerimiz var ve radikallere karşı mücadelemizde başkalarının bize yardım etmesine ihtiyacımız yok” dedi.[12]
Askeri yetkililer drone üreticisinin kimliğini belirtmemiş olsa da, yapılan açıklamalar NISS yöneticisi Tümgeneral Temesgen Tiruneh’in NISS’e bağlı bir drone komuta ve kontrol üssünün inşasını ortaya çıkardığını doğruluyor.
Eğer Türkiye’nin Etiyopya hükümetine Bayraktar TB2 ve Anka-S insansız hava araçlarını teslim ettiğine dair haberler doğru ise, Etiyopya Federal Ordusu ile TPLF arasındaki güç dengesini alt üst olacaktır. Belki de Azerbaycan kuvvetleri Türk yapımı Bayraktar TB2 insansız hava araçlarını Karabağ bölgesindeki Ermeni şehirlerini almak için kullandığında Güney Kafkasya’da yaşananların tekrarını burada da görebiliriz. Bu insansız hava araçları daha önce Şubat 2020’de Türkiye’nin Suriye’deki Bahar Kalkanı harekâtında ve ondan önce Libya’da kullanılmıştı.[13]
Sonuç
Abiy Ahmed’in Ankara ziyareti, Batı’nın Etiyopya ordusunu Tigray bölgesinde insan hakları ihlalleri yapmakla suçladığı ve eleştirilerini artırdığı bir dönemde gerçekleşti. Bu suçlamalar devam ederken Abiy Ahmed ise hükümetin TPLF’yi askeri olarak yenmesi için bölgesel destek sağlamaya çalışıyor.
Türkiye, Etiyopya-Tigray ihtilafının barışçıl bir şekilde çözülmesini desteklediğini belirtse de Abiy Ahmed hükümetiyle yapılan yeni anlaşma ile, Türk askeri teknolojisini yeni pazarlara satacak gibi görünüyor. Öte yandan, bu insansız hava araçlarının Etiyopya hükümeti tarafından satın alınması, TPLF ile çatışmasının kurallarını tamamen değiştirecek ve tüm isyancı cepheleri çökertecek.
Bununla birlikte, iç çatışmaların askeri yollarla çözüleceğine inanmak risklerle dolu olmaya devam ediyor. Çatışmanın tırmanması ülkeyi bir iç savaşa sürükleyebilir; bu, çatışmanın Amhara, Benishangul ve Afar bölgelerine yayılmasından sonra daha olası olabilir. Bu kriz devam ederse, Doğu Afrika ülkeleri ve tüm Orta Doğu bölgesi için ciddi sonuçlar doğuracak bir felaket senaryosunun, Etiyopya devletinin çöküşünün habercisi olabilir.
Editör Notu: Bu yazı daha önce İngilizce olarak EPC sitesinde yayımlanmıştır. Orijinal metin için tıklayınız.
Çeviren: Hatice Küçükalp
Kaynakça
[1] Ethiopia, Turkey Sign Water, Military Financial Cooperation Agreement, Fana Broadcasting Corporate, 18/8/2021. https://bit.ly/38j6NhY
[2] Turkey views ties with Ethiopia as key to influence in Africa, Al-Monitor, 18/8/2021. https://bit.ly/3BlHLLr
[3] Turkey offers to mediate between Ethiopia, Sudan, DAILY SABAH, 19/8/2021. https://bit.ly/3mPoXQC
[4] Sudan says Burhan’s visit to Turkey to expand cooperation, Anadolu Agency, 14/08/2021. https://bit.ly/3yBxglH
[5] Joint press conference of Ethiopian Prime Minister Abiy Ahmed and Turkish President Recep Tayyip Erdogan, August 21, 2021.https://bit.ly/3jpRPwK
[6] BREAKING: Turkish drones reportedly being constructed in Addis, Eritrea Hub, 14/7/ 2021. https://bit.ly/3joeQ39
[7] Michael Rubin Turkish drones expose State Department impotence, Washington Examiner, 23/8/2021. https://washex.am/3BiTiv2
[8] Is Ethiopia Flying Iranian-Made Armed Drones?, Bellingcat, 17/8/2021. https://bit.ly/3jphaqM
[9] Images Suggest Ethiopia Using Iranian Drones in Civil War, The Defense Post, 25/82021. https://bit.ly/3krXaD2
[10] Are Ethiopian troops using Iranian drones in the Tigray war, Garowe Online, 18/8/2021. https://bit.ly/3jn8Yaq
[11] Is Ethiopia Flying Iranian-Made Armed Drones?, Op. cit.
[12] Ethiopia | Air Force, Maj. Gen. Yilma Merdas confirms Ethiopia is using its own drones, 21/11/2020. https://bit.ly/3gCSSI7
[13] COLUMN-New era of robot war may be underway unnoticed: Peter Apps, Reuters, 10/6/2021. https://reut.rs/38moiOn
